Hoe zou hij opgroeien? Achter pantserglas, achter beveiligers, achter protestborden? Achter zo’n vader? Je voelt de boeken en films al geschreven worden, vooral als hij later ooit de drang zou voelen zich kandidaat te stellen voor het presidentschap na zijn vaders teloorgang.

Oh, geen twijfel; de Trumps zijn nu net zo’n dynastie geworden als de Kennedy’s en de Clintons. ‘Bigger than life’, heet dat dan en in dit geval lijkt dat te kloppen. Een extreem onwaarschijnlijk verhaal dat toch realiteit wordt. Wie wil er niet in vluchten, in zo’n verhaal? En wat een klassieke paradox: het volk komt in opstand tegen de elite van een republiek en kroont prompt haar eigen koning. Het doet denken aan de vroegere relatie tussen de burgers en de Oranjes in de Republiek der Verenigde Nederlanden: trouwe bondgenoten tegen een elite van Raadspensionarissen en Statenlieden. De gebroeders De Witt konden er, gelyncht, gefileerd en hangend aan hun enkels, over meepraten. De toenmalige Oranjes bleken taaier dan gedacht.

Met ook hier een kroonprins als extra garantie voor de continuïteit. Vergeet de vrouwen, hoe mooi ook, we zijn hier in macholand. Opvolging alleen langs de mannelijke lijn. Wen er maar aan, Barron Trump. Of verwacht je al niet anders meer?

IJzig consequent

Het was een druilerig, rillerig schouwspel In Washington DC. Alsof alles voor en na de speech afgedekt bleef onder de koude plastic regenponcho’s. Alsof er alleen ruimte was voor gedempte beleefdheden en het incidentele enthousiasme van een juichkreet op de Mall. Alleen in de speech zat leven, grimmig leven. Iedereen die de speech kenmerkt als ‘weer een campagnespeech’ moet zijn hoofd uit het eigen struisvogelgat halen. Met zo’n woord maak je klein wat niet klein is. Ja, hij wil verkopen, maar daarom is het nog geen verkooppraatje. Trump spreekt uit wat zijn publiek wil kopen. Het laatste wat hij zal doen is zeggen dat ze dat niet mogen kopen. Nee, hij neemt op zijn manier zijn klanten doodserieus en in volle ernst vertelt hij ze wat ze willen kopen. ‘Dat kan’, zegt hij, ‘hier is het’. Opnieuw laat hij zien hoe ijzig consequent hij is in ‘the making of the deal’. De werkelijkheid zal zich daar naar voegen, niet andersom. Zijn leven lang is hij gewend slechte publiciteit voor hem te doen werken, wetend dat de media ook van hem afhankelijk zijn voor nieuws. Dat blijft hij nu doen, alleen op een veel grotere schaal.

Haalbaar

Een indrukwekkende schaal. Vergelijk je deze inaugurele rede met die van zijn voorgangers, inclusief de redes van Kennedy en Reagan, die hij tevoren schijnt te hebben bestudeerd, dan is deze rede veruit het meest concreet en actiegericht en ook nog eens, als je er in gelooft, het meest haalbaar. Aantoonbaar haalbaar, want hij heeft met zijn opmerkelijke campagne al veel bereikt:

• ‘De vergeten mannen en vrouwen in ons land zullen niet langer vergeten worden.’ Check: gebeurt.
• ‘Denk altijd eerst aan Amerika’, zo zegt hij. Check: haalbaar
• ‘Zeg handelsverdragen op’. Check: haalbaar
• ‘We zullen onze grenzen terugbrengen’. Check: haalbaar: zijn er al
• ‘We zullen nieuwe wegen, bruggen e.d. bouwen. Check: haalbaar
• ‘We hanteren twee simpele regels: ‘buy American, hire American’. Check: haalbaar.

Je kan er lacherig over doen (de petjes ‘Make America Great Again’ worden in Taiwan gemaakt), maar het is vele male concreter dan het ‘Yes I can’ gevoel dat Obama communiceerde. Trump laat er ook geen misverstand over bestaan dat hij direct begint:

“We will no longer accept politicians who are all talk and no action, constantly complaining but never doing anything about it. The time for empty talk is over. Now arrives the hour of action.” Je denkt dit al eerder gehoord te hebben en het als lege woorden te beschouwen. Ik ben geneigd het serieus te nemen en dan is het indrukwekkend.

Revolutie

Wie niet met liberale of Europese ogen luistert, weet dat Trump woorden aan een Amerika geeft dat echt bestaat en waar men vol instemming geluisterd zal hebben: hij zegt opnieuw wat ze denken. Dat iedereen dat even heel erg beseft voordat we de komende maanden en wellicht jaren met Trump ingaan. Het heeft de potentie van een scheiding der geesten die minstens zo groot is als in de jaren zestig en zeventig, met dien verstande dat we het nu niet hebben over een ‘silent majority’ maar over een ‘loud minority’. Een luide minderheid die om revolutie vraagt. Geen morele revolutie, maar een banenrevolutie, want zo simpel – en knap – is het door Trump platgeslagen.

Tegelijk is er die ongelofelijke andere kant: we hebben het hier in essentie over een eenmansactie. Gisteren trad geen politicus aan die echt een politiek blok vertegenwoordigt. Uit mijn bezoek aan de republikeinen in Washington DC in juli dit jaar herinner ik mij hoe sterk de paar Trump vertegenwoordigers die wij konden spreken verschilden van de ‘gewone’ republikeinen die we zagen. Denk aan het verschil tussen een CDA en VVD politici enerzijds en PVV politici anderzijds, maar dan nog een stuk sterker. Vooralsnog denk ik dat de afstand tussen Trump en zijn achterban te groot is om effectief te kunnen regeren. Net als bij Reagan zouden president en achterban alsnog tot een steviger band kunnen komen, maar Trump is geen Reagan. En tegen die tijd is de grotere schade al gedaan. Om het soort rillingen van te krijgen dat een ijsdag in Nederland nooit veroorzaakt. En over de oorzaak van die rilling wil ik het tot slot hebben, hoe abstract ook verwoord.

Gemeinschaft und Gesellschaft

Hierboven had ik het over de Oranjes en de moord op de gebroeders De Witt. Recent onderzoek geeft het vermoeden dat de rol van de stadhouder nog duisterder was dan al vermoed. Heel effectief gebruikte ze ‘het gespuis’ als middel om de rug te breken van lastige instellingen als de Staten van Holland. Het was revolutie tegen de eigen staat.
Hoe anders is dat nu. Onze Koning en Koningin zijn de echte dragers van de Staat der Nederlanden. Formeel, maar minstens zozeer informeel. Dat laatste blijkt elke Koningsdag weer. Of nog beter; bij het uitspreken van de kerstboodschap. Ook al heeft de koning geen macht meer, of juist daarom, rekenen we eigenlijk elk jaar weer op die mooie boodschap van verbinding. Het persoonlijke en het institutionele valt samen.

Of op z’n Duits gezegd: Gemeinschaft en Gesellschaft vallen samen. Via een denker als David Brooks ben ik weer eens op deze twee begrippen gewezen. Gemeinschaft richt zich op het creëren van een gemeenschap die vooral bestaat uit persoonlijke relaties die op organische wijze tot stand komen op basis van een emotionele verwantschap. Relaties komen intuïtief tot stand op basis van loyaliteit aan een groep, religie of natie. We hebben geleerd dat dit heel goed kan werken, maar op een zeker moment moeten er dingen worden georganiseer en gelegitimeerd. Dit is de wereld van de Gesellschaft, waarin alles al snel onpersoonlijker wordt en regels bewust op een abstract en onpersoonlijke manier worden geformuleerd.

De Gemeinschaft man

Trump is bij uitstek de gemeinschaft man. Gevoel en intuïtie spelen een grote rol. Hij runde zijn campagne, en nu wellicht het Witte Huis, als een familiebedrijf, als een echte clan, met bovenal loyale mensen om hem heen. Het onderscheid tussen privé en publiek lijkt voor hem niet te bestaan.

Op zich zeg ik: van mij mag ie. Misschien zijn we ook wel veel te ver doorgeslagen in het formaliseren van onze samenleving en doorgeslagen als gesellschaft. Als ik op bezoek ben bij een accountantskantoor en daar horen dat alle maaltijden boven de 25 euro eigen verboden zijn en elk informeel overleg met een klant gemeden moet worden, dan kan me dat werkelijk woedend maken. Alsof we door het onmogelijk maken van menselijk contact een betere wereld creëren: sterilisatie als doorgeslagen antwoord op het gevaar van decadentie. Maar wat Trump nu doet is weer het andere uiterste: hij wil de gesellschaft vernietigen om zijn gemeinschaft te kunnen vestigen. Zo voel ik dat. Zoals onze vorsten dat door de eeuwen heen zijn gaan begrijpen: het ene kan niet zonder het andere, net zo min als je op de ene dag de inauguratie van de gemeenschaft kunt hebben en op de andere de demonstratie van de gesellschaft. Wie dan naar het publiek gaat kijken, doet dat al snel als een bleek jongetje achter een pantserruit.

Peter Noordhoek

22-01-2017