Deze weblog gaat over een gebeurtenis die ik waarschijnlijk zou hebben genegeerd als die niet letterlijk aan mijn deur voorbij zou zijn gegaan: ‘The Passion’. Met Gouda als niet toevallig gekozen decor, werd het lijdensverhaal van Christus modern maar wat houterig verbeeld en ‘verzongen’. De wijze waarop bekende Nederlandse liedjes werden ingezet om het verhaal te vertellen was redelijk geslaagd, maar zeker niet zo revolutionair als wat eerder al is gedaan. Het was interessant en passend hoe de bedenkers de eigenlijke kruisiging niet lieten zien, maar eenvoudig verwezen naar de hypocriete manier waarop we anno 2011 echt leed verhullen. Daar tegenover stond voor mij, zeker vooraf, het verontrustende beeld van de kruisgang zelf. Gouda stond de afgelopen dagen op z’n kop vanwege het gebeuren en dat was niet allemaal even slim gecommuniceerd door de gemeente. Toen een medewerker van Primera rond 17u meldde dat er op de 21e geen poststukken meer weggingen, ‘want er komt een kruisiging tussendoor’ vond ik dat humor genoeg om het tweeten. Toen een van mijn volgers een reply gaf waarin hij sprak van een ‘spotspektakel’ vond ik dat te zwart-wit, maar ik voelde wel aan wat hij bedoelde.

Dat gevoel kantelde tijdens de uitzending zelf. Er waren twee momenten. Het eerste moment was toen de groep met kruisdragers langskwam over de Westhaven. Wij keken vanuit het raam van onze huis aan de Oosthaven en werden verrast door de zang van de kruisdragers en de mensen daar achter. Niets popsongs, niets liedjes van BN’ers. De mensen zongen Paasliederen, religieuze liederen. Even kwam het me voor dat het kruis was gekaapt, teruggestolen door de kerkelijken – en toen realiseerde ik mij dat dit de ware basis was voor de makers van EO-RKK. Dit was hun stuk van de manifestatie. Loes, mijn vrouw, wist beter. Ze vond het gewoon mooi, bijzonder. Ze wilde er deel van uitmaken. Dat begreep ik en toen zijn we ons huis uitgestapt en richting de markt gegaan. Uiteindelijk kwamen we op een plek waar het kruis de markt op kwam. Toen het zover was, lieten we het kruis en de mensen er achter voor ons uit gaan en liepen een heel kort stukje mee. Dat was mooi. Even deel van iets groters. Opeens begreep ik wel wat het kan betekenen om aan een kruisgang mee te doen (afgelopen zomer bezochten we Lourdes. Ik stond naar ik dacht open voor een spirituele beleving, na alles wat ik daarover van mijn katholieke vrienden had gehoord. Maar temidden van al het commerciële geweld daar voelde ik me koeler en gereformeerder dan ooit). Kortom, de Passion in Gouda was even de moeite waard. Een gevoel dat nog verder versterkt werd toen we na afloop een St. Janskerk voor de ‘after-party’ aantroffen die voller was dan ooit.

Twee vragen blijven me bezighouden. De eerste: de makers wilden jongeren bereiken die in meerderheid geen flauw idee meer hebben over de betekenis van Pasen. Hoe effectief is deze manier? De tweede: wat zegt dit over onze tijd en hoe we (ik) met die verschuiving in betekenisgeving om moeten gaan?

Aan de Passion, als idee overgenomen van de BBC, is naar ik hoor 2 jaar gewerkt. In totaal is er zo’n 1,1 miljoen euro met de realisatie gemoeid geweest. Dat was er aan af te zien. Er valt altijd iets op te merken, maar dit moet voor de betrokken omroepen een huzarenstuk zijn geweest. Complimenten. Met 20.000 bezoekers en bijna 1 miljoen kijkers (plus de kijkers naar de herhaling op zaterdagavond), moet het ook in termen van omroepmaatstaven goed zijn uitgepakt. Of de gestelde doelstelling van het mensen bewust maken van het Paasverhaal gehaald is – tsja, dat is de vraag. De mensen op de markt leken over het algemeen behoorlijk religieus bewust, ook de kinderen onder hen. Natuurlijk waren er ook veel mensen die vooral blèrden en ander pubergedrag vertoonden, maar ik kan me voorstellen dat ze onder het meuten ook nog iets anders mee hebben gekregen. Het zal mij niet verbazen dat hetzelfde ook voor de kijkers thuis zal gelden. Goeddeels gaat het om kijkers die toch al zouden kijken. De miljoen mensen die op 2 oktober naar het CDA-congres keken waren over het algemeen veel politiek bewuster dan de gemiddelde kijker (Linda de Mol trok diezelfde dag 1,5 miljoen kiezers), maar dat er een uitstraling vanuit is gegaan zal niemand kunnen betwijfelen – echter lang niet genoeg om het beeld van de partij positief bij te stellen. De vergelijking gaat mank, maar ook voor de Passion moet gelden dat het een stevige inspanning was, maar die inspanning zal verdampen als het bij een éénmalige actie blijft. Alleen met herhaling is het effect blijvend. Hebben EO en RKK dan de middelen om het vol te houden? Ik kon het niet helpen om even door de ogen van een campagneleider te kijken. Bij een landelijke verkiezing beschikken alleen de grootste partijen over een budget dat richting de miljoen gaat en daar moeten dan letterlijk tientallen evenementen worden betaald, op een landelijk dekkende manier. Dat is dus nog veel meer een schot hagel (al worden de lijsttrekkerdebatten ‘gratis’ aangeboden) en de effectiviteit is zo evident beperkt. Juist de Passion maakte mij duidelijk wat een waanzinnige inspanning er er nodig zijn om de kennis over Pasen weer bij te laten trekken, laat staan het geloof weer dichterbij te brengen. EO en RKK hebben een strategische keuze gemaakt waar politieke partijen nog van kunnen leren, maar voorlopig is de echte slag nog lang niet gemaakt.

Elke tijd heeft haar eigen manier om het lijdensverhaal te verbeelden en verklanken. Als ik nu 8 jaar was zou de passion mij ongetwijfeld boeien en bijblijven – als ik lang genoeg op had mogen blijven om het te zien (wat absoluut niet het geval was). Toen ik echt 8 jaar was, kwam het lijdensverhaal alleen tot me via de Kinderbijbel en de vertelling op school en in de kerk. De TV was een geheimzinnig kastje naast de kerstboom waar Paulus de Boskabouter op woensdagmiddag uit kwam. Daar ergens tussenin vond de secularisatie plaats. Of passender gezegd; daar ergens tussenin kwam Jezus Christ Superstar langs en leerden we net zozeer door het perspectief van Judas kijken als dat van Christus en leerden ongemerkt ons eigen perspectief te kiezen. Het mooie is dat anno nu in een TV-show als The Passion het mogelijk blijkt dat niet alleen gereformeerden en katholieken met de stoet meelopen, maar ook mensen met een joodse, agnostische of islamitische achtergrond. Dat zou vroeger ondenkbaar zijn geweest en is het nu echt wel. Dat is toch pure winst? Tegelijk is er meer gebeurd dan alleen het loslaten van het traditionele geloof. Het tellen van het aantal gelovigen is nauwelijks relevant als de aard van geloof en geloofsbeleving daaronder zich fundamenteel wijzigen, zoals hier in Nederland is gebeurd. Zonder het weblog nog meer uit de lengte te laten lopen als nu al gebeurd, zou ik het willen verwoorden via twee van mijn gedichten (eng hoor, dat blijft iets heel persoonlijks).
In het eerste gedicht zit de afrekening met de kerk als instituut, in dit geval de katholieke kerk, maar ik had het ook over mijn eigen kerk kunnen hebben. De ik-figuur hoort alleen wat hij begrijpt en wat hij begrijpt is dat zijn kerk wordt aangevallen. De priester tegenover hem kan niet direct zijn. Hij versleutelt alle alle wezenlijke elementen van het Evangelie en lijdensverhaal in een aantal cryptische opmerkingen, die erg waar zijn, maar door de ander dus niet worden gehoord. Wat rest is verlies en verbittering.
In het tweede gedicht, net geschreven, dus ruw, zit de verwondering over The Passion. Het gaat niet meer over instituten, hoogstens over het instituut stad of het instituut Omroepland. Waar het alleen nog maar om draait is de verwondering, die van mij, maar meer nog die van een meisje dat ik die avond om haar heen zag kijken.

De priester en het barmeisje (een cryptogedicht)

Na afloop van zijn laatste mis benaderde ik de priester
en vroeg wat ik onder het begrip “genade” moest verstaan

Hij aarzelde, bedacht zich en zei toen bitter
dat hij gewoonlijk de G na de F in het alfabet zag staan

Ik was verbaasd, herstelde mij en vroeg wat hij bedoelde
toen hij zo smalend over “barmhartigheid” had gesproken

Hij keek mij aan, wist dat ik mij ongemakkelijk voelde
en zei dat hij zo het hart van een barmeisje had gebroken

Nu wantrouwend, met een sterk vermoeden van schandaal, vroeg ik hem
waar zijn gevoel voor “edelmoedigheid” was gebleven

En hij vertelde mij in een voor de kerk vernederend verhaal
dat al zijn pretentie bij de moed van die del was gaan verbleken

Inmiddels volkomen cynisch vroeg ik hem vervolgens snerend
wat de pseudopriester van het woordje “naastenliefde” vond

Mij berispend zei hij toen triest maar ook belerend
dat naast liefde soms ook een gelofte tot een einde komt

Met grote verontwaardiging en harde verwijten
wilde ik hem nog over zijn “goddelijke” roeping spreken

Maar met teleurstelling en zonder dat ik het kon begrijpen
zei hij dat Diens Zoon het brood al voor Hem had willen breken

Bijtend, afgewezen en vaag vernederd
vroeg ik hem tenslotte nog wat hij in de mis bedoelde
toen hij het over “heiligheden” had

Maar hij keerde zich om en naast de dichte kerkdeur zei hij:
Hij ligt achter mij; in het verleden en niet in het heden
Hij faalde toen ik niet meer genoeg aan woorden had

PN ’78

Passion

Een rommelige stad wordt ingenomen
door Glamourland
Een park gemaakt voor zondagsrust
wordt bezongen als Gethsemanee
En een plastic kruis wordt gekaapt
door Paasgangers

Ik observeer met woorden
maar waarden krabben ze open

Verwonderd
wandel ik
toch
met hen
mee

Een meisje zegt: ‘dit is een raar verhaal’
maar haar ogen glanzen zachtjes

PN ‘11