Als iemand persoonlijke moed toont, verrast dat. Veiligheid zoeken is ‘normaler’. Als iemand daarvoor inspiratie buiten de dingen van alle dag zoekt, verrast dat ook. Verwondering leidt tot bewondering. Maar wat nu als je wordt verrast door iets dat onecht is, van plastic is, en daar toch echt door wordt geïnspireerd? Hoe rijm je dat? Is die verrassing ook welkom? Zomaar een reflectie.
Herman Kaiser vertelde het beeldender dan ik het hier op kan schrijven. Zojuist burgemeester van Arnhem geworden, beschreef hij iets uit zijn periode als burgemeester van Doetinchem. Over Heracles, de voetbalclub. Na goede tijden, volgde er een hele slechte tijd. Het bestuur kreeg de schuld. De voorzitter werd bedreigd. Dat was het moment dat Herman Kaiser in oprechte woede ontstak en de betrokken supporters – potig, ruig, bot – heel direct toesprak en ze duidelijk maakte dat ze dit niet konden maken. Ze luisterden. Hij kon dat doen omdat hij al eerder op ze afgestapt was en iets van zichzelf had laten zien dat echt genoeg was om bij hen respect af te dwingen.
Herman is een intellectueel, een bestuurder, iemand met een brilletje. Weliswaar draagt hij soms een ketting, maar hij heeft geen tattoos. Kennelijk kan hij ook zonder dat laatste indruk maken. Zolang je er maar met heel je hebben en houden staat. Er durft te staan. Heerlijk om van tijd tot tijd met mensen als hij om te mogen gaan. In 1994 heb ik samen met hem een aantal gesprekken georganiseerd om na de verkiezingsnederlaag van 1994 te voorkomen dat het zuiden en westen van het CDA te ver van elkaar vervreemd raakten. Toen liet hij zich kennen als iemand die geen compromissen nodig heeft om toch te kunnen verbinden. Juist niet. Ik herken het: stevige, maar oprechte meningen verbinden beter.
Herman Kaiser kwam met zijn voorbeeld in het kader van een discussie over persoonlijke moed. Hoe anders kan je een doorbraak maken in waar we nu als samenleving voor staan? De naam die er het meest bij genoemd werd was die van Francscus van Assisi. Die durfde echt een persoonlijke doorbraak te maken. Hij was de voorganger. Hoe zou zijn naamdrager, de nieuwe paus, het nu gaan doen? Aardig genoeg schoof de katholiek Kaiser ook de protestant Kuyper naar voren, met zijn ‘architectonische’ kritiek. Die had namelijk begrepen dat je niet alleen in het kleine een stap vooruit moet doen voor wat je vertegenwoordigt, maar ook in het grote. Hij maakte een doorbraak voor zijn ‘kleine luyden’. Het was duidelijk. Zo moeten we nu opnieuw grote stappen zetten.
Het was mooi om zo over het goede, moedige en grote te spreken. Alleen al door er over te spreken voelde ik mezelf ook wat steviger worden. En dat is dan natuurlijk het moment om tegen te gaan denken. Als je alles zo koppelt aan persoonlijke moed en integriteit, hoe mag je dan ooit verwachten een hele samenleving mee te krijgen? Er zijn grenzen aan voorbeeldwerking, alleen al doordat ik mensen als Herman nou ook niet elke dag tegen kom. Ook daarvoor kwam een aanleiding voorbij.
In een korte video sprak o.a. een directeur van EO, Arjan Lock, over zijn beleving bij de eerste The Passion. Het was in Gouda*. Hij was tijdens de live uitzending in het stadhuis op de Markt en zo tegen het einde van de uitzending begon het hem te dagen wat het spektakel voor hem in beweging bracht. Het was even heel veel meer dan een uitzending en een grote logistieke operatie. Hij werd heel persoonlijk geraakt.
Ook ik maakte The Passion mee. De kruistocht zou voor ons huis langskomen. Ik voelde er weinig bij. De binnenstad stond al een paar dagen op z’n kop. Toen ik een postpakket wilde wegbrengen, vertelde mijn tijdschriftenboer me met humor dat dit die dagen niet kon ‘want Jezus moest erdoor’. Maar het had ook wel iets spectaculairs. Dus zetten mijn vrouw en ik de TV aan en keken tegelijk door ons raam om te zien of de stoet met het kruis er al aan kwam. Op een gegeven moment was het zover. Een enorm plexiglas gevaarte kwam de gracht over. Buitengewoon lelijk en onecht. Maar er was meer te zien en te horen. We zaten op een deel van de route waar geen camera’s op stonden. Terwijl in de uitzending popzangers met een min of meer passende hittekst het lijdensevangelie zongen, zagen wij een stoet van mensen rondom het kruis kennelijk spontaan Paasliederen zingen. Heel ongeorganiseerd, maar het voelde wel echt aan. Wat gebeurt hier? We hebben de TV uitgezet en zijn er in verwondering achteraan gelopen, richting de markt. Ik heb er geen twijfel aan dat Lock’s gevoel oprecht was, want ik voelde het om mij heen ook gebeuren.
Dus: hoe kan uit zoiets kunstmatigs iets voortkomen dat oprecht, authentiek is? Geen voorbeeldgedrag, geen ‘architectonische kritiek’, maar plexiglas, geluidskabels en schijnwerpers?
Ik stelde dit als vraag in de bijeenkomst waar Herman Kaiser ook sprak, maar kreeg geen echt antwoord. Het is er ongetwijfeld wel. Persoonlijk denk ik dat de makers van het programma ook een sprong hebben gemaakt. Ze hebben durf getoond door het evangelieverhaal op deze heel andere manier te brengen. In ieder geval wisten de makers hun bedoelingen perfect over te brengen. Maar mijn vraag maakt natuurlijk direct iets anders los. Is dit de manier om veranderingen in de samenleving ’te maken’? Of: te kopen? Is het onechte een acceptabele route om bij het echte uit te komen?
Ik zou toch zoveel mogelijk bij de eerlijke intenties willen blijven. Misschien wel omdat ik dat zelf nodig heb: de bevestiging dat oprechtheid werkt. Maar ook omdat ik weet dat in een grote, doorgerationaliseerde wereld het vermogen om prettig verrast te worden, gekoesterd moet worden. Ik ben iemand die zou willen geloven, maar het niet doet. De avond van The Passion heeft wat dat betreft niets veranderd. Wat niet betekent dat ik het geloof afwijs. Het menselijk tekort is overal. Wat mij in het geloof inspireert is juist het streven om boven dat tekort uit te stijgen. Dat streven heeft vorm gekregen in allerlei tradities, symbolen en culturen. Lang niet alles daarvan hoef ik over te nemen, zeker niet als het over de scheiding van kerk en staat heen gaat. In deze tijd is er echter eerder te weinig dan te veel aandacht voor deze bronnen van inspiratie. Een burgemeester die zich door een middeleeuwse monnik laat inspireren. Een omroepman die denkt dat het een goed idee is om een plexiglas kruis door een stad te sturen. Wonderlijk. Wonderlijk mooi. Ik weet niet hoe het werkt, maar geef het graag ruimte. Geef het graag de kans mij te inspireren.
Peter Noordhoek
Zie ook mijn blog van toen op deze website: http://www.northedge.nl/blog/passion-in-gouda/