Terwijl we ons klaarmaken voor Prinsjesdag, met het kabaal van Rottenberg en een aantal heftige debatten nog in onze oren, wordt het echte verhaal verteld in de steeds grotere stiltes die vallen in de wereld van de uitvoering. Deze week was er een kleine maar veelzeggende discussie rond de evaluatie van Actal, de regelwaakhond. En zelf kreeg ik weer die stomme enveloppen.

Het gaat nergens over 

Het gaat nergens over. Ik heb een accountant. Ze is fantastisch en ‘managet’ deze lastige klant prima. Ik weet wie ze is, want we zijn elke week in contact, mede omdat ik meerdere rechtspersonen en privéadministraties beheer en zij voor mij de contacten met de Belastingdienst doet. De Belastingdienst stuurt mij ondertussen – op zich prima – mij elk jaar en een brief of ik er mee instem dat mijn accountant mijn belangen beheert (formeel: machtigingsregistratie voor serviceberichten). Dit kan ook gebeuren per vorm van belastingheffing ((aanvraag machtiging SBA door uw intermediair). Ik hoef niets te doen als ik instem, als ik toch van accountant wijzig kan ik de meegezonden portvrije envelop gebruiken om via het eveneens meegezonden formulier te melden dat de relatie anders is geworden. Tsja. Op zich allemaal correct en zorgvuldig, zo lijkt het. Waar het voor mij als belastingbetaler misgaat, is dat ik er niet voor kan kiezen het bericht digitaal te ontvangen en bovenal: dat ik dit bericht voor elke (rechts)persoon ontvang. En dan krijg je wat op deze foto te zien is.

Begin 2014 heb ik het meldpunt administratieve lastenverlaging bericht dat ik iets voor ze heb: voeg alle brieven voor één adres samen en/of digitaliseer. Ze gingen het aan de orde stellen. Ongeveer een jaar en vele contacten met Belastingdienst en Logius (de ‘Dienst Digitale Overheid’ van BZK) verder, wist ik dat het ingewikkeld was, maar dat het ‘eenmalig’ zou zijn. En wat denkt u? De foto laat de meermaligheid zien. Verder bleef en blijft het stil, in ieder geval naar mij toe, al helemaal van de zijde van het meldpunt.

Soms zeggen de dingen die nergens over gaan zoveel, vooral als ze niets zeggen.

Naar een fluistercollege?

Misschien had ik Actal, het ‘adviescollege toetsing regeldruk’, in moeten schakelen in plaats van het meldpunt. Uit een deze week verschenen evaluatie komt naar voren dat het College best het nodige weet te bereiken. De evaluatie laat zien dat de adviezen van Actal invloed hebben. Op verschillende manieren wordt daadwerkelijk bijgedragen aan de vermindering van de regeldruk. Volgende keer ..?
Uit de evaluatie komen echter ook twee zaken naar voren die symptomatisch zijn voor de wijze waarop rijk, uitvoeringsorganisaties en instituten als Actal en bijvoorbeeld de Nationale Ombudsman met elkaar omgaan. Zoals de evaluatoren Weck en Voermans zeggen over Actal*: ‘Coördinerende departementen en regeldrukcoördinatoren zijn erg kritisch.’. Er is ‘terugkerende wrevel in de samenwerking’. Berenschot vult in het onderliggen onderzoek** aan door te spreken over veel kritiek op de ‘toon’ van Actal.
Weck en Voermans spreken in hun evaluatiebrief de zorg uit dat de kritiek ‘aanleiding zou kunnen vormen om op verkeerde gronden het voortbestaan van Actal ter discussie te stellen’. Actal kent geen permanente status en voorzetting van het mandaat is ook in het verleden allerminst vanzelfsprekend geweest. Weck en Voermans adviseren Actal om meer te investeren in de relatie met de departementen (en branches). Ondertussen schrijven ze echter dat de coördinerend bewindspersonen noch de evaluatiecommissie, noch Berenschot voor een interview hebben willen ontvangen. Dan lijkt het erop dat er eerst een relatie herstelt moet worden voordat er in kan worden geïnvesteerd. Matig de toon zou je zeggen. Fluister wat meer, praat wat zachter. Toch?

Scheidingsstilte

Eerst de andere kant. Er is namelijk genoeg reden om begrip te hebben voor de kritiek van de departementen. Zowel bewindspersonen als ambtenaren kunnen aanspraak maken op een gevoel van ‘stank voor dank’. Aan elke regel hangt een belang, geen regel schrapt zichzelf. Elke regel die geschrapt worden schrapt ook een indekking tegen risico. Als dan toch nog voor het parlementaire vuur weg regels worden geschrapt, dan krijgen ze vervolgens te horen dat het niet genoeg is. Frustrerend en meer.

Het probleem is echter dat de departementen die harde toon ook wel over zichzelf afroepen. Actal, de Nationale Ombudsman en al die andere instituten en colleges danken hun bestaan aan het feit dat de overheid de kritiek op zichzelf weg heeft georganiseerd. Actal doet dus slechts wat het moet doen. Uiteindelijk is het niet aan Actal om de toon te matigen. Het is juist aan de departementen om het gesprek anders te voeren. Waar we hier echter last van hebben, is wat ik maar even de scheidingsstilte noem. In de kern is het gesprek volgens mij gestopt omdat de functiescheiding te ver is gegaan. De kritische toon zou binnen de departementen zelf harder moeten klinken (als bijvoorbeeld de wet Deregulering beoordeling Arbeidsrelatie (DBA), die in de plaats van de VAR moet komen, in de praktijk tot meer regulering gaat leiden, dan zou het toch mijn professionele eer te na zijn om dat te laten gebeuren. Diep grommen is dan het minste).

Voordat er gedimd gaat worden

Actal heeft een dubbelrol. Enerzijds heeft Actal voor medewerkers van de departementen een vertrouwensrol en is het adviseur en begeleider. Anderzijds heeft het de rol van waakhond met een luis in de pels (sorry voor de beeldspraak). Het is die laatste rol die als vervelend wordt ervaren. Een scheiding van die rollen ligt voor de hand, of in ieder geval een dimmen van die laatste rol. Het is niet te hopen. Het is goed dat die rollen er alle twee zijn, alleen zou het doel moeten zijn dat die rol van waakhond steeds minder nodig is. Je ziet het echter aankomen: of er komt een scheiding in de rollen, met Actal primair als een soort kennisclub, of de waakhond wordt gemuilkorfd.
Het liefste zie ik dat de departementen duidelijk weten te maken dat ze hun eigen voortgang scherp weet te bewaken als het om regeldruk gaat en dat daarom de rol van waakhond niet zo nodig is. Als de wederzijds waardering echter niet omhoog gaat, is het eerder logisch dat Actal enige doorzettingsmacht krijgt voor die situaties waarin beloften over minder regeldruk gebroken worden (inclusief mijn nietsige briefjes) dan dat het gekortwiekt gaat worden. In functiescheiding zie ik echter niets. Zonder uitwisseling op inhoudsniveau wordt elke vorm van blaffen al snel een huilen naar de maan.

Herrie en stilte

Da afgelopen week was het herrie in de politiek en de week van Prinsjesdag wordt die herrie alleen maar groter. De media volgen het en vergroten het. Dat is democratie, zeggen we dan. En inderdaad, stilte is erger. Mijn zorg is echter dat al die herrie verwachtingen wekt die nooit vervuld kunnen worden. In de wereld van de uitvoering en het praktische beleid vind ik het te stil. Wie durft er nog te roepen als zaken onuitvoerbaar zijn? Wie pleit ervoor om dingen niet te doen? Liever schuilen we achter onze scheidingswandjes.
Het is zo’n paradox: zie hoe overal letterlijk en figuurlijk muren worden weggehaald en koffiepunten en andere ontmoetingsruimtes worden gecreëerd om maar het gesprek op gang te brengen en ondertussen wordt alles wat maar even anders van functie is, en daardoor een ‘integriteitsrisico’ kan vormen, organisatorisch gescheiden.

Wie denkt dat functiescheiding kan zonder letterlijk en figuurlijk verlies aan zeggingskracht, denkt niet genoeg door. Organisatorische functiescheiding heeft altijd tot gevolg dat minder signalen doorkomen en vaak niet terecht komen waar ze moeten. Op een gegeven moment is het dan geen wonder dat de toon verhard. De Nationale Ombudsman heeft daarbij ten opzichte van Actal het voordeel van een formeel beter beschermde positie, maar ook Brenninkmeijer werd op een gegeven moment in zijn werk geblokkeerd. Zo zullen we dat vaker zien waar functies gescheiden worden. NZA, Odfjell en waarschijnlijk Fyra zijn voor mij voorbeelden van incidenten waarbij de les te snel wordt gezocht in het scheiden van verantwoordelijkheden en te weinig in het juist verbinden van verantwoordelijkheden. Het is allemaal mensenwerk, leer dan ook de spelregels van hoe mensen werken.

Zelf ga ik nu weer al die brieven samenrapen. Ik denk dat ik één exemplaar van elke brief bewaar en de rest toevertrouw aan het ronde archief.

Peter Noordhoek

* Brief van Weck en Voermans Evaluatie Actal 2 juli 2015. Bron: website Actal
** Berenschot evaluatie Actal 2015. Bron: website Actal